Eksploratorzy

Cieszyński kirkut wypiękniał
Ewa Furtak
2008-01-22, ostatnia aktualizacja 2008-01-22 22:14

Z żydowskiego zabytkowego cmentarza w Cieszynie wywieziono stosy śmieci. To jednak nie jest zasługa cieszyńskich urzędników, lecz prywatnych darczyńców zza Oceanu.
Cieszyński cmentarz żydowski przy ul. Hażlaskiej to jeden z najcenniejszych zabytków Śląska Cieszyńskiego. Miasto chwali się tą nekropolią we wszystkich folderach i przewodnikach. - Najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z połowy XVII wieku - mówi Jacek Proszyk, historyk zajmujący się losami Żydów w Bielsku-Białej i okolicach.

Cenny kirkut od dawna był w opłakanym stanie. Rosnące tutaj kiedyś piękne drzewa i krzewy zamieniły się w dzikie chaszcze. Nekropolię upodobali sobie także wandale. Co się dało, powynosili z cmentarza, poprzewracali macewy, zostawili po sobie stosy śmieci. Kirkut został ogrodzony siatką, jednak to także nie powstrzymało nieproszonych gości - zrobili dziurę w płocie. Bielska Gmina Wyznaniowa Żydowska, do której należy cmentarz, ma pod opieką kilkanaście takich nekropolii. Brakuje jej pieniędzy nawet na pielęgnację zieleni, nie mówiąc już o poważniejszych remontach. Od paru lat pojawiały się więc pomysły, żeby w uporządkowaniu cmentarza pomogło miasto, jak to stało się np. w przypadku Żywca. Cieszyńscy urzędnicy tłumaczyli jednak, że nie mogą inwestować miejskich pieniędzy w prywatną własność. Teraz zdarzył się cud - nie za sprawą urzędników, lecz amerykańskich Żydów. W drodze do Pragi zatrzymali się w Cieszynie i postanowili zwiedzić cmentarz. Przeraziło ich to, co tam zastali. Zwrócili się z pytaniem do warszawskiej Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, czy mogą jakoś pomóc w doprowadzeniu kirkutu do porządku. Fundacja skontaktowała się z bielską Gminą Wyznaniową Żydowską. Amerykanie postanowili przeznaczyć na uporządkowanie cmentarza 20 tys. zł. Gmina natychmiast zaczęła załatwiać wszystkie niezbędne pozwolenia, w tym zgodę konserwatora przyrody. Pierwszy etap prac porządkowych właśnie się zakończył. Ciężarówka wywiozła stosy leżących tam śmieci. Znikły chaszcze zarastające nagrobki, stare drzewa pozbyły się spróchniałych konarów. Amerykańscy darczyńcy dostaną fotografie odmienionej nekropolii, by mieć pewność, że ich pieniądze nie poszły na marne. Wszyscy jednak martwią się, jak długo cmentarz uda się utrzymać w takim stanie.

- Nie jesteśmy, niestety, w stanie upilnować wszystkich naszych nekropolii przed wandalami. To fizycznie niemożliwe. Dlatego tak bardzo liczymy na przychylność mieszkańców - mówi Dorota Wiewióra, szefowa Gminy Wyznaniowej Żydowskiej.

Źródło: Gazeta Wyborcza Katowice

Najstarsza zachowana macewa na cieszyńskim cmentarzu pochodzi z roku 1686 jednak większość tradycyjnych nagrobków pochodzi z XVIII wieku i okresu późniejszego. W połowie XIX w., tradycyjne macewy zmieniają swój kształt aż wreszcie przybierają formy, które (poza napisami) w niczym nie przypominają dawnej stylistyki. Ostatnia znana z nazwiska osoba pochowana została na cieszyńskim kirkucie w 1928 roku.
W załączeniu parę zdjęć cmentarza i domu pogrzebowego, które pstryknąłem dawno temu (przepraszam za jakość, ale nie miałem jeszcze wtedy cyfrówki i są to skany normalnych zdjęć).

_________________
"Tylko dwie rzeczy są nieskończone: wszechświat oraz ludzka głupota, choć nie jestem pewien co do tej pierwszej"
Albert Einstein

Nowy kirkut w Cieszynie znajdujący się przy ul. Hażlaskiej (jakieś 200 metrów wyżej od starego kirkutu, po drugiej stronie ulicy) został dopuszczony do użytkowania 25 czerwca 1907 roku.
Prace budowlane prowadzone były pod kierownictwem znanego cieszyńskiego budowniczego Aloisa Jedeka, dom przedpogrzebowy został zbudowany według projektu słynnego wiedeńskiego archtekta Jakoba Gartnera, a całość nadzorował i w dużej mierze sfinansował, ówczesny prezes gminy żydowskiej, Joseph Philipp Glesinger, który był jedną z pierwszych osób pochowanych na nowym kirkucie - to właśnie jego grobowiec był i jest swoistą jego ozdobą.
Według wiarygodnych źródeł ostatniego pochówku na tym cmentarzu dokonano w 1958 roku, ale patrząc na jeden z nagrobków można śmiało przyjąć, że okazjonalnie cmentarz był użytkowany jeszcze na początku lat 60-tych.
Część macew i pomników została rozkradziona i użyta do celów budowlanych, a proceder nasilił się podczas budowy sąsiadującego z kirkutem osiedla mieszkaniowego.
W roku 1974 wojewoda katowicki wydał decyzję o zamknięciu cmentarza, a w 1986 roku wojewoda bielski wpisał oba cmentarze (stary i nowy) do rejestru zabytków, co prawdopodobnie ostatecznie przeszkodziło w realizacji projektu urządzenia w tym miejscu terenów rekreacyjnych.
Tyle najważniejszych informacji.
Od siebie dodam, że pamiętam ten cmentarz z dzieciństwa - granice osiedla, na którym mieszkałem wyznaczały dwa nieczynne cmentarze, z jednej strony kirkut przy ul. Hażlaskiej, a z drugiej strony zamknięty w 1900 roku cmentarz katolicki - kirkut był strasznie zarośnięty, ale dom przedpogrzebowy miał przynajmniej kopułę. Kiedy stawało się w środku budynku można się było wsłuchiwać we wspaniałą akustykę tego miejsca.
Dzisiaj nie ma już dachu i fragmentów ścian, a cmentarz jest w miarę uporządkowany, ale kiedy stanąłem przed jego bramą czegoś mi zabrakło ... aż dziwne jak bardzo cmentarz może się wpisać w dziecięcą pamięć.







Wspomniany grobowiec Josepha Philippa Glesingera




Tak wyglądał dom przedpogrzebowy w czasach mojego dzieciństwa


A tak wygląda teraz






















Na kirkucie pochowany jest miedzy innymi Moritz Fasal, CK dostawca dworu i słynny w Cieszynie producent likierów i wody mineralnej








Jeszcze raz spoglądamy w niedaleką przeszłość


I teraźniejszość




















Na koniec jeszcze jedno spojrzenie w przeszłość


I plany domu przedpogrzebowego




I na koniec odrobina prywaty, ale zainspirowana wizytą na kirkucie - na pierwszy ogień butelka lemoniady produkcji Moritza Fasala




A teraz butelka po likierze


Archiwalne zdjęcia autorstwa F.Pasza i T. Szafarczyka pochodzą z "Żydzi i My w Cieszynie" F.Pasza, a plany domu przedpogrzebowego pochodzą z pracy zbiorowej "Żydowskie zabytki Cieszyna i Czeskiego Cieszyna" pod redakcją Janusza Spyry

_________________
"Tylko dwie rzeczy są nieskończone: wszechświat oraz ludzka głupota, choć nie jestem pewien co do tej pierwszej"
Albert Einstein

Edward Weber to ostatnia osoba pochowan na cmentarzu. Był on ostatnim przewodniczącym Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Cieszynie. Był ojcem Kurta Webera, wybitnego polskiego operatora filmowego i reżysera.

_________________
W ostatecznym rozrachunku nienawiść do judaizmu prowadzi do nienawiści do chrześcijan (Sigismund Schlomo Freud)

Stary kirkut w Cieszynie był już wcześniej przeze mnie przedstawiony więc tylko dorzucę kolejne zdjęcia z dzisiejszego wypadu i pozwolę sobie opisać najstarsze macewy znajdujace się na tym cmentarzu.

Na początek najstarsze nagrobki.

Macewa Estery, córki Józefa, zmarłej 8 marca 1686 roku (13 adar 5446)


Macewa nauczyciela Józefa (być może zmarły to syn Estery) zmarłego 17 czerwca 1692 roku (3 tamuz 5452)


Macewa Lei, żony Józefa (poprzedni nagrobek wg. J. Spyry) zmarłej 13 marca 1696 roku (9 adar szeni 5456)


Macewa Chany, córki nauczyciela Samuela z Cieszyna, zmarła 27 marca 1707 roku (13 adar szeni 5467)


Macewa Symeona, syna Natana lewity, zmarłego 17 kwietnia 1708 roku (27 nisan 5468)


Macewa Sary, córki nauczyciela Eliezera, zmarłej 28 grudni 1709 roku (25 tewet 5470)


Macewa Beniamina Zew Wolfa, syna Mojżesza Zifferera, zmarłego 18 kwietnia 1710 roku (18 nisan 5470)


Macewa Lei, córki nauczyciela Cwi Hirsza, zmarłej 4 czerwca 1720 (27 ijar 5480)


Macewa Natana Fajtla, syna Meira, zmarłego 31 lipca 1723 roku (28 tamuz 5483)


Macewa Judy, syna Samuela, zmarłego 28 lipca 1724 roku (8 aw 5484)


Macewa Hindy, córki Mendla, zmarłej 1 września 1728 roku (27 elul 5488)


Macewa Cwi, syna Samuela, zmarłego 12 września 1728 roku (9 tiszri 5489)


Macewa Mojżesza, syna Kalonimusa, zmarłego w roku 1736/1737 (5497) oraz Gitel, córki Elima, zmarłej 21 maja 1737 roku (20 ijar 5497)


Macewa Jachidy, córki Wolfa z Lipnika, zmarłej 16 lutego 1738 roku (24 szwat 5498)


Macewa Szneur Fajwisza, syna Mojżesza, zmarłego 2 maja 1740 roku (5 ijar 5500)


Po tych dokladnych opisach pora na "parę" zdjęć pozostałej części kirkutu







































A tak wyglądała ta część kirkutu dawniej
























Na koniec pozostałość płyty nagrobnej Waltera Schramka, zmarłego w 1928 roku, ostatniego zmarłego pochowanego na starym kirkucie w Cieszynie


Archiwalne zdjęcie kirkutu pochodzi z "Cieszyn, Czeski Cieszyn na starych widokówkach i fotografiach" autorstwa H. Wawreczki, J. Syry, M. Makowskiego. Tłumaczenia inskrypcji na podstawie ksiażki M. Wodzińskiego "Hebrajskie inskrypcje na Ślasku XIII-XVIII wieku"

_________________
"Tylko dwie rzeczy są nieskończone: wszechświat oraz ludzka głupota, choć nie jestem pewien co do tej pierwszej"
Albert Einstein

To zdjęcie jest świetne:

_________________
— Patrz, Kościuszko, na nas z nieba! —
raz Polak skandował
i popatrzył nań Kościuszko,
i się zwymiotował.
K.I.Gałczyński

Dzięki

_________________
"Tylko dwie rzeczy są nieskończone: wszechświat oraz ludzka głupota, choć nie jestem pewien co do tej pierwszej"
Albert Einstein

Zachwyciłam się starym cmentarzem niemożebnie To jest cudo nad cudami
Na zdjęciach Jarka mniej zarośli, gdyż to wiosna, na moich już chaszcze po pas, ale i tak przepięknie.

Pożeracze (dużo ich tam, ale jak i cmentarz stary, to i drzewa bycze)

_________________
Rybniccy Żydzi
Szuflada Małgosi

Źródło

_________________
Rybniccy Żydzi
Szuflada Małgosi

Kirkut w Cieszynie widziałem tylko nocą. Wydaje się być zaniedbany. oto kilka fotek:



Dwie macewy z ostatniego zdjęcia zdają się tańczyć żydowski taniec "Hava"

_________________
Mieszkam wszędzie, ale najczęściej w Sławnie.

Ja tam nocą po cmentarzach nie chodzę

Jestem cieszyniakiem z dziada pradziada. Ostatni raz byłem na pogrzebie rodzinnego przyjaciela Pana Webera miałem 10 lat jak to szybko mineło?

Otwierając ten wątek i czytając pierwszy post, odniosłem wrażenie, że opisano w nim jedno miejsce. Dopiero dalej doczytałem się, że temat obejmuje dwa kirkuty, że podobnie jak na krakowskim Kazimierzu, z czasem zamknięto Stary i otworzono w innym miejscu Nowy.

Stary kirkut stanowi niezwykle cenny zabytek dla Cieszyna.
Jego położenie przypomina mi niepowtarzalny charakter zarośniętych dolin i wzgórz innego – dla mnie osobiście najpiękniejszego cmentarza - Na Rossie.
Stary kirkut, dość długo, bo od 1647 r. do 1785 r. był prywatnym cmentarzem rodziny Singerów.

Stary cmentarz w Cieszynie faktycznie przypomina cmentarz Na Rossie, tyle że w miniaturze. W grudniu zeszłego roku trafiłam tam po raz trzeci. Z poprzednich wizyt niewiele pamiętałam, brakowało też zdjęć. Teraz wszystko nadrobiłam

















Igiełka "zapuściła żurawia" przez okienko



Tylko tyle zobaczyła

W roku 1647 zakupiono grunt pod cmentarz przez rodzinę Singerów. Od 1785 roku przeszedł w ręce gminy wyznaniowej, za 900 florenów, od Mojżesza Hirschela Singera. Na terenie cmentarza ostatni pochówek odbył się w roku 1928.
Mniej więcej około 1820 roku został wybudowany szpital dla biedniejszych Żydów.

W roku 1939 władze niemieckie zamknęły cmentarz. Dwa lata później był już skonfiskowany dla III Rzeszy. Od marca 1943 zostaje przekształcony w park miejski. Gestapo na terenie cmentarza przeprowadziło egzekucję 81 zakładników (w tym 18 skautów narodowości czechosłowackiej) w kwietniu 1945 roku.


Cmentarz został wpisany do rejestru zabytków w 1986 roku.

Temat już jest
viewtopic.php?f=114&t=177

Dokładnie.
Pasqudek, to nie pierwszy raz kiedy powielasz istniejące wątki na tym forum - może warto zacząć korzystać z opcji "szukaj"?

_________________
MM

OK.

W pobliżu pierwszego Starego cmentarza żydowskiego, po przeciwnej stronie ulicy zobaczyć można drugi, poważnie zaniedbany oraz częściowo zniszczony. Będąc tam na miejscu, zazwyczaj sądzimy, że dewastacji musieli dokonać Niemcy podczas Holocaustu. Szukając informacji na ten temat można przeczytać, że wspaniałe budowle Nowego cmentarza żydowskiego przy Hażlaskiej przetrwały czas II wojny światowej w nienaruszonym stanie. Po wojnie, jeszcze przez kilkanaście lat cmentarz był czynny. W 1961 r. pochowano na nim E. Webera, przewodniczącego Żydowskiej Kongregacji Wyznaniowej w Cieszynie.
Zaniedbanie cmentarza oraz jego dewastacja nastąpiła dopiero po roku 1968.


Zdjęcia wykonane w 2016 roku.